Od czasów procesów norymberskich obowiązuje zasada świadomej zgody w medycynie. Hitlerowscy lekarze, którzy prowadzili zbrodnicze eksperymenty w obozach koncentracyjnych, nie pytając więźniów o zgodę ? byli sądzeni właśnie za to. To było wydarzenie, od którego zaczęto mówić o początku nowoczesnej etyki medycznej. W 1947 r. przyjęto kodeks norymberski, który wprowadził zasadę, że nie wolno prowadzić żadnych badań i eksperymentów medycznych na człowieku bez jego zgody. Wtedy też pojawiła się w etyce lekarskiej zasada autonomii moralnej pacjenta. To świadomy siebie, swojej sytuacji i swoich perspektyw pacjent decyduje ostatecznie, czy i jak chce być leczony. Ale do czego to doprowadziło? Idei powołania i moralnych powinności lekarza została przeciwstawiona idea praw pacjenta. Stał się on równoprawnym partnerem lekarza w dyskusji o celu i sposobie leczenia. I to pacjent, a nie lekarz ma ostateczne słowo w tej dyskusji. Prawo do autonomii uzyskało równie mocny, niekiedy może nawet mocniejszy, status niż obowiązki lekarza. (Źródło: Gazeta Prawna, 30.09.2017 r.)
Prawo polskie. Jakie przepisy prawa stanowią o prawie do wyrażenia świadomej zgody na zabieg medyczny?
– art. 23 kodeksu cywilnego, który udziela ochrony takim dobrom prawnym jak wolność i zdrowie;
– art. 15 i nast. ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta oraz art. 32, 33 i 35 ustawy o zawodzie lekarza stanowią iż pacjent ma prawo do wyrażenia zgody na udzielenie określonych świadczeń zdrowotnych lub ich odmowy;
– art. 192 Kodeksu karnego stanowi, że wykonywanie zabiegu leczniczego bez zgody pacjenta zagrożone jest karą pozbawienia wolności do lat 2;
– art. 3 ust. b. kodeksu etyki zawodowej położnej oraz art. 15 Kodeksu etyki lekarskiej.
Prawo międzynarodowe. Wszelkie niedobrowolne i wymuszone leczenie jest naruszeniem:
* Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka ONZ,
* Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej – art. 3 – prawo człowieka do poszanowania integralności fizycznej i psychicznej oraz swobodnej i świadomej zgody;
* Konwencji ONZ o Prawach Dziecka,
* Konwencji Rady Europejskiej o Ochronie Praw Człowieka i Godności Istoty Ludzkiej wobec zastosowań biologii i medycyny: Konwencja o prawach człowieka i biomedycynie – art. 5 stanowi, iż każdej interwencji w dziedzinie służby zdrowia dokonać można jedynie po udzieleniu przez osobę zainteresowaną swobodnej i świadomej zgody na taką interwencję;
* Europejskiej Karty Praw Pacjenta,
* Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych ONZ,
* a nawet Kodeksu Norymberskiego (zbioru zasad etyki dot. eksperymentalnych badań medycznych na ludziach ustalonych w wyniku szeregu procesów norymberskich po zakończeniu II wojny światowej).
Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej wyraźnie stwierdza:
„Każdy ma prawo do poszanowania swej integralności fizycznej i psychicznej”.
a także:
„Wolna i świadoma zgoda musi być przestrzegana w dziedzinie medycyny i biologii” i wreszcie: „zakaz praktyk eugenicznych i wykorzystywania ciała ludzkiego i jego poszczególnych części jako źródła zysku musi być przestrzegana „.
Konwencja Rady Europejskiej o ochronie praw człowieka i godności istoty ludzkiej w odniesieniu do zastosowań biologii i medycyny stwierdza wyraźnie:
„Interes i dobro istoty ludzkiej przeważa nad wyłącznym interesem społeczeństwa lub nauki”.
oraz:
„Nie można przeprowadzić interwencji medycznej bez swobodnej i świadomej zgody osoby zainteresowanej. Przed dokonaniem interwencji osoba zainteresowana otrzyma odpowiednie informacje o celu i naturze interwencji, jak również jej konsekwencjach i ryzyku. Osoba zainteresowana może w każdej chwili swobodnie wycofać zgodę. „
Europejska Karta Praw Pacjenta stwierdza wyraźnie:
„Każda osoba ma prawo dostępu do wszelkich informacji, które mogą umożliwić mu aktywnie uczestniczyć w decyzjach dotyczących jej zdrowia; informacja ta jest warunkiem wstępnym dla jakiegokolwiek postępowania i leczenia, w tym udział w badaniach naukowych (4 – Prawo do wyrażenia zgody)”.
mówi również:
„Każdy człowiek ma prawo do swobodnego wyboru spośród różnych zabiegów i dostawców na podstawie odpowiednich informacji(5 – Prawo do Wolnego Wyboru)”,
oraz:
„Każda osoba ma prawo do korzystania z prawidłowo świadczonych usług zdrowotnych, niewyrządzających jej żadnej krzywdy, wolnych od błędów, zgodnie z dobrą praktyką lekarską, oraz prawo dostępu do świadczeń zdrowotnych i leczenia zgodnych z wysokimi normami bezpieczeństwa. (9 – prawo do bezpieczeństwa) „.
Kodeks Norymberski mówi wyraźnie:
„Dobrowolna zgoda podmiotu ludzkiego jest absolutnie konieczna”.
Artykuł 2
( Prymat istoty ludzkiej )
Interes i dobro istoty ludzkiej przeważa nad wyłącznym interesem społeczeństwa lub nauki.
ZGODA
Artykuł 5
( Postanowienia ogólne )
Nie można przeprowadzić interwencji medycznej bez swobodnej i świadomej zgody osoby jej poddanej. Przed dokonaniem interwencji osoba jej poddana otrzyma odpowiednie informacje o celu i naturze interwencji, jak również jej konsekwencjach i ryzyku. Osoba poddana interwencji może w każdej chwili swobodnie wycofać zgodę.
?Konwencja o ochronie praw człowieka i godności istoty ludzkiej w dziedzinie zastosowania biologii i medycyny?
Artykuł 6 ? Zgoda, pkt 1
Jakakolwiek interwencja profilaktyczna, diagnostyczna i terapeutyczna może być podjęta wyłącznie po uzyskaniu uprzedniej, dobrowolnej i świadomej zgody osoby, której ma dotyczyć, udzielonej w oparciu o dostateczne informacje. W odpowiednich przypadkach zgoda powinna być wyraźna i może być wycofana przez zainteresowaną osobę w dowolnym czasie oraz z dowolnej przyczyny, bez stawiania takiej osoby w niekorzystnej sytuacji bądź powodowania jakichkolwiek niedogodności po jej stronie.
?Powszechna Deklaracja w sprawie Bioetyki i Praw Człowieka?
Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
Nakładanie na obywateli w drodze przepisów prawa obowiązku poddania się szczepieniom ochronnym zostało wielokrotnie uznawane przez Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPCz) za sprzeczne z prawem do poszanowania prawa do życia prywatnego.
Prawo to zostało wyrażone w treści art. 8 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. Stosownie do tego przepisu każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego.
ETPCz kilkakrotnie wypowiadał się w kwestii zgodności obowiązku poddawania się szczepieniom ochronnym z art. 8 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.
W wyroku z dnia 5 lipca 1999 r., 31534/96 w sprawie Wilibald Rudolf Matter przeciwko Słowacja Trybunał uznał, że: Sąd uznaje, że przymusowe badania wnioskodawcy w szpitalu od 19 sierpnia do 2 września 1993 r. stanowią ingerencję w prawo do poszanowania życia prywatnego zagwarantowanego w art. 8 § 1 Konwencji.
W decyzji z dnia 9 lipca 2002 r. wydanej w sprawie Ilaria Salvetti przeciwko rządowi włoskiemu, 42197/98 Sąd uznał, że obowiązkowe szczepienia będące przymusowym świadczeniem zdrowotnym oznaczają ingerencję w prawo do poszanowania życia prywatnego zagwarantowanego w art. 8 § 1).
W wyroku z dnia 15 marca 2012 r., 24429/03 w sprawie Sergey Dmitriyevich Solomakhin ca Ukraina Trybunał uznał, że: Obowiązkowe szczepienia ? jako przymusowe świadczenia zdrowotne ? oznaczają ingerencję w prawo do poszanowania życia prywatnego, które obejmuje fizyczną i psychiczną integralność osoby, zagwarantowanego w art. 8 § 1.
Podsumowując, orzecznictwo ETPCz w kwestii prowadzenia obowiązkowych świadczeń zdrowotnych, w tym obowiązku szczepień jest jednoznaczne ? obowiązek ten stoi w sprzeczności z prawem do poszanowania prywatności.
W tym kontekście zasadne jest stwierdzenie, że w obecnej sytuacji zobowiązanie obywateli do poddania się szczepieniom stanowi nie tylko naruszenie art. 31, art. 47 Konstytucji RP ale także prawa do poszanowania życia prywatnego wskazanego wprost w art. 8 § 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.
Z uzasadnienia obywatelskiego projektu o dobrowolność szczepień. www.stopnop.com.pl/ustawa