Opieka pielęgniarki i higienistki szkolnej ? aspekty prawne

Czy opieka pielęgniarki lub higienistki szkolnej jest obowiązkowa?

Nie. W razie braku wyrażenia pisemnej zgody przez rodziców opieka profilaktyczna nie może być sprawowana i jest dobrowolna. Dla celów dowodowych warto jednak żeby rodzice, którzy nie wyrażają zgody na opiekę profilaktyczną złożyli u pielęgniarki informację o braku zgody. W razie potrzeby udzielenia pomocy w stanach nagłych pielęgniarka ma obowiązek pomóc dziecku.

Czy pielęgniarka może szczepić dziecko w szkole?

Zamiany aktów prawnych wprowadzone w roku 2007 spowodowały, że szczepienia ochronne uczniów przestały być wykonywane na terenie szkoły przez pielęgniarki szkolne i w związku z tym cała dokumentacja dotycząca szczepień oraz sprawozdawczość wynikająca z ich prowadzenia zostały usunięte z zakresu zadań pielęgniarki szkolnej. Obecnie szczepienia u dzieci i młodzieży szkolnej są zadaniem realizowanym przez lekarza rodzinnego w poradniach podstawowej opieki zdrowotnej. Pielęgniarki szkolne nie mają aktualnie obowiązku zbierania informacji dotyczących przeprowadzonych szczepień ochronnych u dzieci i młodzieży, które znajdują się pod ich opieką. Krąży jednak opinia i przekonanie, że wskazane jest żeby posiadały wiedzę na temat stanu uodpornienia uczniów z wpisów z książeczki szczepień. Żądanie jej przedstawienia nie ma jednak umocowania prawnego i zależy od woli rodziców.

Czy można odmówić przyjęcia do przedszkola lub szkoły dziecka nieszczepionego według urzędowego kalendarza szczepień?

Nie ma podstaw prawnych, aby do przedszkoli i szkół przyjmować tylko dzieci zaszczepione zgodnie z programem szczepień obowiązkowych. Takie kryterium kwalifikacji uczniów nie jest obecnie przewidziane w ustawie o systemie oświaty i byłoby nielegalne, ponieważ ograniczenie konstytucyjnej zasady równego dostępu do edukacji wymaga podstawy prawnej rangi ustawy. Nie ma także instrumentów prawnego przymusu, aby żądać od rodziców okazywania w szkole, przedszkolu czy żłobku książeczki szczepień ich dziecka.

Czy pielęgniarce wolno ujawnić osobom trzecim informacje dotyczące zdrowia dziecka?

Informacja na temat stanu zdrowia każdego dziecka jest objęta tajemnicą, a jej ujawnienie osobom trzecim (np. innym rodzicom lub dyrektorowi szkoły czy przedszkola lub personelowi przychodni POZ) wymaga wyraźnej, ustawowej podstawy prawnej lub zgody opiekuna prawnego dziecka, którego informacja dotyczy. Prawo do zachowania w tajemnicy danych o szczepieniu dziecka jest chronionym prawem pacjenta. Nie ma instrumentów prawnego przymusu, aby żądać od rodziców okazywania w szkole, przedszkolu czy żłobku książeczki szczepień ich dziecka.

Podstawa prawna
1. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 marca 2007 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie zakresu i organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą (Dz.U. 2007 nr 56 poz. 379)
2. § 13, załącznik nr 4 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych (Dz. U. Nr 182, poz. 1086 z późn. zm.)
3. Art. 13, art. 14 ust. 2 pkt 2) ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r., poz. 159 z późn. zm.).
4. Art. 20 f ust. 3 z art. 20h ust. 1 pkt 1), art. 20h i ust. 2 i 5 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r., Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.).

Czy dokumentacja przechowywana przez pielęgniarkę jest bezpieczna?

Dokumentacja zawierająca informacje dotyczące zdrowia uczniów powinna znajdować się w gabinecie profilaktyki zdrowotnej, w którym pielęgniarka szkolna realizuje świadczenia opieki zdrowotnej w zakresie profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami (art. 103 ust. 1 pkt 4 ustawy Prawo oświatowe). Pielęgniarka sporządzająca dokumentację medyczną ucznia zobowiązana jest zapewnić odpowiednie warunki zabezpieczające ją przed zniszczeniem, uszkodzeniem lub utratą i dostępem osób nieupoważnionych (§ 73 ust. 1 rozporządzenia Ministra Zdrowia z 9 listopada 2015 r. w sprawie rodzajów, zakresu i wzorów dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania). Dokumentację medyczną udostępnia się tylko podmiotom i organom uprawnionym (§ 78 ust. 1 ww. rozporządzenia).

Jakie przepisy regulują opiekę zdrowotną w szkołach?

Uczniowie objęci są świadczeniami profilaktycznej opieki zdrowotnej. Organizację oraz formy profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami określają przepisy ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz przepisy wydane na jej podstawie, w tym rozporządzenia Ministra Zdrowia 24 września 2013 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej. Obejmują one świadczenia pielęgniarki lub higienistki szkolnej udzielane w środowisku nauczania i wychowania.

Zgodnie z przepisami tego rozporządzenia dzieci uczące się mają prawo do świadczeń profilaktycznej opieki zdrowotnej realizowanych przez pielęgniarkę lub higienistkę szkolną (załącznik nr 4 do rozporządzenia MZ 24 września 2013 r. – § 3 ust. 1 pkt 4). Świadczenia gwarantowane z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej realizują:
1. lekarz podstawowej opieki zdrowotnej, który prowadzi dokumentację indywidualną w formie karty profilaktycznego badania lekarskiego ucznia, zawiera ona m.in. informacje pielęgniarki lub higienistki szkolnej o uczniu, w szczególności wyniki testów przesiewowych oraz informacje dotyczące wysokości i masy ciała ucznia, funkcjonowania narządu wzroku i słuchu, rozwoju układu ruchu, ciśnienia tętniczego krwi (§ 66 i 67 rozporządzenia MZ z 9 listopada 2015 r.),
2. pielęgniarka lub higienistka szkolna udzielające świadczenia w środowisku nauczania i wychowania zobowiązana do prowadzenia dokumentacji indywidualnej ucznia oraz dokumentacji zbiorczej odnoszącej się do uczniów uczęszczających do jednej klasy. Dokumentacja indywidualna ucznia (wewnętrzną ? przeznaczoną na potrzeby podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych) zawiera wyniki przeprowadzanych testów przesiewowych. Dokumentacja zbiorcza uczniów uczęszczających do jednej klasy zawiera: imiona i nazwiska uczniów i daty urodzenia, adnotację o przeprowadzeniu testów przesiewowych, informacje o działaniach profilaktycznych.

Jakie są obowiązki dyrektora szkoły w kwestii opieki medycznej nad uczniami i współpraca z pielęgniarką

Do zadań dyrektora szkoły publicznej należy zapewnienie uczniom możliwości korzystania z gabinetu profilaktyki zdrowotnej spełniającego szczegółowe wymagania oraz wyposażonego w sprzęt określony w rozporządzeniu w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej w części dotyczącej warunków realizacji świadczeń gwarantowanych pielęgniarki lub higienistki szkolnej. Do jego zadań należy także współpraca z pielęgniarką albo higienistką szkolną, lekarzem i lekarzem dentystą, sprawującymi profilaktyczną opiekę zdrowotną nad dziećmi i młodzieżą, w tym udostępnianie imienia, nazwiska i numeru PESEL ucznia celem właściwej realizacji tej opieki (art. 68 ust. 1 pkt 11 oraz art. 103 ust. 1 pkt 4 UPO).

Pielęgniarka powinna współpracować z dyrektorem szkoły, ale nie wolno jej umożliwiać wglądu w dokumentację medyczną uczniów. Dokumentacja medyczna ucznia jest szczególnym zbiorem danych osobowych zawierających informacje o jego stanie zdrowia podlegających zaostrzonemu rygorowi ochrony, jako dane wrażliwe.

Świadczenia pielęgniarki/higienistki szkolnej obejmują:
? świadczenia profilaktyczne, w tym wykonywanie i interpretowanie testów przesiewowych u dzieci w wieku szkolnym, w terminach badań bilansowych
? świadczenia grupowej profilaktyki fluorkowej u dzieci klas I-VI szkoły podstawowej,
? kierowanie postępowaniem przesiewowym oraz sprawowanie opieki nad uczniami z dodatnimi wynikami testów
? czynne poradnictwo dla uczniów z problemami zdrowotnymi oraz sprawowanie opieki nad uczniami z chorobami przewlekłymi i niepełnosprawnością
? udzielanie pomocy przedlekarskiej w przypadku nagłych zachorowań, urazów, zatruć,
? doradztwo dla dyrektora szkoły zgodnie z posiadanymi kompetencjami
? udział w planowaniu, realizacji i ocenie edukacji zdrowotnej

Kto może mieć dostęp do dokumentacji medycznej ucznia?

Kwestię udostępniana dokumentacji medycznej reguluje rozdział 8 rozporządzenia Ministra Zdrowia z 9 listopada 2015 r. w sprawie rodzajów, zakresu i wzorów dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania oraz ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Może być ona udostępnia tylko podmiotom i organom uprawnionym. Ustawa z 13 lutego 2013 r. przesądza, na jakich zasadach i komu może być udostępniana (rozdział 7 ustawy). Dostęp do dokumentacji medycznej i informacji o swoim stanie zdrowia ma przede wszystkim pacjent, a jeżeli jest to osoba małoletnia – jego przedstawiciel ustawowy ? rodzice dziecka (o ile nie zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej).

Zgodnie z art. 23 ustawy dostęp do dokumentacji medycznej dotyczącej stanu zdrowia oraz udzielonych świadczeń zdrowotnych jest prawem pacjenta, w tym małoletniego, który ukończył 16 lat lub jego ustawowego przedstawiciela. W celu realizacji tego prawa podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych jest obowiązany prowadzić, przechowywać i udostępniać dokumentację medyczną w określony przepisami sposób oraz zapewnić ochronę danych zawartych w tej dokumentacji.

Dostęp do dokumentacji może mieć także osoba upoważniona przez pacjenta (jego przedstawiciela ustawowego) i może to być dowolna osoba. Przepisy nie przesądzają, że mają być to np. wyłącznie osoby z rodziny. W związku z tym dostęp do dokumentacji medycznej uczniów może uzyskać także dyrektor szkoły lub wychowawcy klas, ale tylko wtedy gdy rodzice do tego ich upoważnią i najlepiej, w formie pisemnej (art. 26 ustawy).

W razie nieodpowiedniego udostępniania dokumentacji medycznej lub zawinionego naruszenia praw pacjenta rodzice mogą żądać zadośćuczynienia za doznaną krzywdę na podstawie art. 448 Kodeksu cywilnego (art. 4 ust. 1 ustawy). Poza tym udostępnienie osobom nieuprawnionym może skutkować również odpowiedzialnością karną wynikającą z ustawy o ochronie danych osobowych. Może również prowadzić do naruszenia tajemnicy lekarskiej. Dlatego każdy wniosek o udostępnienie informacji powinien być dokładnie sprawdzony, czy zachodzą przesłanki udostępnienia i umieszczany w dokumentacji medycznej ucznia.
? Ustawa z 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (Dz.U. z 2017 r. poz. 59 ze zm.) – art. 103 ust. 1 pkt 4.
? Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (tekst jedn.: Dz.U. z 2016 r. poz. 922).
? Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 24 września 2013 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej (Dz.U. z 2016 r. poz. 86).
? Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 9 listopada 2015 r. w sprawie rodzajów, zakresu i wzorów dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania (Dz.U. z 2015 r. poz. 2069) – § 73 ust. 1, art. 78.

Podawanie leków w szkole ? uczniom chorym i z chorobą przewlekłą

Pielęgniarka jest uprawniona do podawania leków uczniom chorym. Należy przy tym podkreślić, że realizacja świadczeń pielęgniarskich wobec uczniów jest możliwa wyłącznie na podstawie zlecenia lekarskiego
W odniesieniu do ucznia z chorobą przewlekłą, kiedy występuje konieczność stałego podawania mu leków w szkole, rodzice dziecka (przed przyjęciem go do placówki) zobowiązani są do przedłożenia informacji:
– na jaką chorobę dziecko choruje?
– jakie leki na zlecenie lekarza zażywa (nazwa leku, sposób dawkowania?
Konieczne jest również dołączenie zlecenia lekarskiego oraz pisemnego upoważnienia pielęgniarce do podawania dziecku leków. Wymóg ten dotyczy także uczniów pełnoletnich. W czasie nieobecności pielęgniarki w placówce oświatowej – w sytuacji, gdy stan zdrowia dziecka wymaga podania leku lub wykonania innych czynności (np. kontroli poziomu cukru we krwi u dziecka chorego na cukrzycę; podawanie leku drogą wziewną dziecku choremu na astmę) – czynności te mogą wykonywać również inne osoby (w tym: samo dziecko, rodzic, nauczyciel), jeżeli odbyły przeszkolenie w tym zakresie. Osoby przyjmujące zadanie muszą wyrazić na to zgodę, zaś posiadanie wykształcenia medycznego nie jest wymogiem koniecznym. Delegowanie przez rodziców uprawnień do wykonywania czynności związanych z opieką nad dzieckiem oraz zgoda pracownika szkoły i zobowiązanie do sprawowania opieki winny mieć formę umowy (ustnej lub pisemnej) pomiędzy rodzicami dziecka przewlekle chorego, a pracownikiem szkoły.
Źródło: MINISTERSTWO ZDROWIA – DEPARTAMENT MATKI I DZIECKA (Warszawa, 4 maja 2010 r.) Stanowisko w sprawie możliwości podawania leków dzieciom przez nauczycieli w szkole i przedszkolu.

Obowiązek udzielenia pomocy w stanach nagłych

W sytuacjach nagłych, gdy stan zdrowia dziecka wymaga natychmiastowej interwencji lekarskiej nauczyciel, dyrektor szkoły lub pielęgniarka zobowiązani są do podjęcia działań pomocy przedmedycznej w zakresie posiadanych umiejętności oraz wezwania karetki pogotowia ratunkowego. Jednocześnie, obowiązkiem tych osób jest zawiadomienie rodziców lub opiekunów prawnych.
Jeśli ofiara wypadku znajduje się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo powstania ciężkiego uszczerbku na jej zdrowiu, każdy ma obowiązek udzielić pierwszej pomocy. Art. 162. Nieudzielenie pomocy § 1. Kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Wyjątek: Nie ma takiego obowiązku tylko wtedy, gdy takiej pomocy nie można udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia albo powstania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.

Inne problemy zdrowotne zgłaszane przez uczniów

W innych przypadkach, gdy uczeń zgłasza wystąpienie problemu zdrowotnego (np. dolegliwości bólowych), pielęgniarka po rozmowie z uczniem zawiadamia rodziców/opiekunów prawnych, z zaleceniem konieczności odbycia konsultacji lekarskiej. W sytuacji nieobecności pielęgniarki, do podjęcia powyższych działań zobowiązany jest dyrektor placówki oświatowej lub upoważniona przez niego osoba.

Fluoryzacja

Zgodnie z rozporządzeniem ministra zdrowia z 24 września 2013 r. w sprawie organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą (Dz. U. z 2016 r. poz. 86) pielęgniarka lub higienistka szkolna prowadzi u uczniów szkoły podstawowej (klasy I ? VI) znajdujących się na obszarach, gdzie poziom fluorków w wodzie pitnej nie przekracza wartości 1 mg/l, grupową profilaktykę fluorkową metodą nadzorowanego szczotkowania zębów preparatami fluorkowymi 6 razy w roku, w odstępach 6 tygodni. Uczeń może zostać z nich zwolniony na pisemną prośbę rodziców lub lekarza stomatologa.

Dokumentacja medyczna ucznia

Rodzic ma prawo wglądu do dokumentacji medycznej dziecka, a także do odpisów i kopii, na zasadach ogólnych. Jeśli uczeń zmienia szkołę, jego dokumentację medyczną przekazują nowej szkole opiekunowie prawni lub faktyczni. Po zakończeniu edukacji, pielęgniarka lub higienistka szkolna przekazują indywidualną dokumentację medyczną ucznia lekarzowi podstawowej opieki zdrowotnej, pod którego opieką uczeń się znajduje.

RODO ? konieczna jest zgoda na przetwarzanie danych przez szkołę (art. 9 ust. 1 RODO):
– ujawniające pochodzenie rasowe bądź etniczne,
– ujawniające poglądy polityczne,
– dotyczące przekonań religijnych (np. wyznanie, uczestnictwo w nabożeństwach lub ceremoniach religijnych, obchodzenie świąt właściwych dla danego wyznania) lub światopoglądowych,
– odnoszące się do przynależności do związków zawodowych (np. historia przynależności, pełnione w związku zawodowym funkcje),
– genetyczne,
– biometryczne (np. odciski palców, głos, obraz tęczówki oka, odcisk stopy lub dłoni, grupa krwi), o stanie zdrowia (np. przebyte choroby, planowane zabiegi medyczne oraz przepisane lekarstwa) o orientacji seksualnej.

Żądanie przez szkołę lub pielęgniarkę informacji o przychodni do której jest zapisane dziecko może się wiązać z konsekwencjami prawnymi, ponieważ informacje o korzystaniu z usług opieki zdrowotnej to też dane wrażliwe.

Prawo do bycia zapomnianym

Temat wyrażania zgody na przetwarzanie danych łączy się z tematem nowych uprawnień, jakie zyskały osoby, których dane są przetwarzane (rodzice, pracownicy). Otóż prawo to polega na żądaniu od administratora niezwłocznego usunięcia danych osobowych (tzw. bycia zapomnianym). Żądanie to może zostać wysunięte m.in. w poniższych przypadkach (art. 17 RODO):
– dane osobowe nie są już niezbędne do celów, w których zostały zebrane lub w inny sposób przetwarzane, – osoba, której dane dotyczą, cofnęła zgodę, na której się opiera, i nie ma innej podstawy prawnej przetwarzania,
– osoba, której dane dotyczą, wnosi sprzeciw wobec przetwarzania i nie występują prawnie uzasadnione podstawy przetwarzania lub osoba, której dane dotyczą, wnosi sprzeciw wobec przetwarzania,
– dane osobowe były przetwarzane niezgodnie z prawem.

Warunki wyrażenia zgody przez dziecko

Zgodnie z art. 8 ust. 1 RODO, jeżeli zastosowanie ma zgoda na przetwarzanie danych osobowych, zgodne z prawem jest przetwarzanie danych osobowych dziecka, które ukończyło 16 lat. Jeżeli natomiast dziecko nie ukończyło 16 lat (w Polsce ma być 13 lat), takie przetwarzanie jest zgodne z prawem wyłącznie w przypadkach, gdy zgodę wyraziła lub zaakceptowała ją osoba sprawująca władzę rodzicielską lub opiekę nad dzieckiem.

Czy szkoła, przedszkole lub żłobek mogą żądać udostępnienia karty szczepień?

– Żądanie udostępnienia karty szczepień jest niezgodne z prawem – ocenił w rozmowie z AIP dr Mariusz Bidziński z wydziału prawa Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie. Dr Bidziński przypomina, że występowanie z żądaniem informacji o szczepieniach ma ograniczona liczba podmiotów. – Żądanie karty szczepień przez urzędników byłoby niezgodne z konstytucją RP i naruszałoby prawo do prywatności oraz prawo do nietykalności cielesnej. Źródło: https://polskatimes.pl/jesli-bedzie-karta-szczepien-to-szkola-przyjmie-dziecko-kontrowersyjny-pomysl-z-krakowa/ar/3779203?cookie=1

Nie ma również podstaw prawnych, aby odmawiać przyjęcia do przedszkoli i szkół dzieciom, które nie otrzymały szczepionek z obowiązkowego kalendarza szczepień. Takie kryterium kwalifikacji uczniów nie jest wymienione w ustawie o systemie oświaty i jest nielegalne, ponieważ ograniczenie konstytucyjnej zasady równego dostępu do edukacji wymaga podstawy prawnej rangi ustawy. (art. 70 i por. z art. 68 ust. 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.). W ustawie żłobkowej zawarte jest unormowanie, że rodzic przedstawia zaświadczenie o stanie zdrowia dziecka. Czym innym jest stan zdrowia, a czym innym informacja o świadczeniach medycznych w tym szczepieniach. Nie można domagać się informacji o zabiegach wykonywanych na dzieciach ? argumentuje Stanisław Nitecki, sędzia WSA w Gliwicach.
Źródło: http://www.tvn24.pl
[Orzeczenie WSA http://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/BE81F5F05F oraz http://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/63E9D93E02)

Więcej:
Szczepienia a żłobek i przedszkole http://stopnop.com.pl/zlobek/